نشریه مطالعات سیاسی
پیاپی 42 (زمستان 1397)

شرایط جمهوری اسلامی ایران در دوران پسا جنگ وضعیتی را به وجود آورده بود که تمامی ساحت ها از جمله ساحت سیاست خارجی را دچار تحول ساخته بود. پس از پایان یافتن جنگ عراق علیه ایران، دوره نوینی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی آغازیدن گرفت که از آن به «سازندگی» یاد می شود. آنچه نگاره حاضر در پی آن می باشد،  این است که رویکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت سازندگی را با رهیافتی سازه انگارانه و با لحاظ کردن یکی از مولفه های سه گانه هویت ملی یعنی «اسلامیت» مورد بررسی قرار دهد. از این رو در پژوهش حاضر تلاش می شود که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر اطلاعات و داده های کتابخانه ای، ضمن تبیین یکی از سه لایه هویت ملی یعنی «اسلامیت» و نحوه تکوین آن و شناخت و معرفت نسبت به سیاست خارجی زمانه دولت هاشمی، در نهایت به این سوال پاسخ دهد که «اسلامیت» به عنوان یکی از محورهای هویت ملی ایران چه تاثیری در ایجاد و تکوین سیاست خارجی دوره مورد بررسی داشته است؟

از مهمترین مسائل جوامع چند قومی، میزان مشارکت اقوام در فرآیند تصمیم گیری کلان جهت ایجاد همبستگی ملی آن کشور است. با مروری بر روند پذیرش حق مشارکت سیاسی، مشخص می شود که مشارکت به عنوان یک حق تجلی پیدا کرده تا مردم بتوانند در تعیین خط مشی عمومی، مشارکت و نظارت داشته باشند. از مولفه های تاثیرگذار بر روند دموکراسی، مشارکت شهروندان، برگزاری انتخابات آزاد و رقابت سیاسی است و در ایران همزمان با تشکیل دولت - ملت، اقوام در نقش اجتماعی هویتی در مناسبات سیاسی به نقش آفرینی پرداختندکه بزرگ ترین نماد مشارکت و نمود دخالت مردم در امور سیاسی، شرکت آنان در انتخابات و ازجمله انتخابات مجلس است. از سال 1357 تا 1395، مجموعا 10دوره انتخابات مجلس برگزارشده که در این مقاله، مشارکت استان های آذری نشین و استان های غیر آذری در دوره های اول تا دهم انتخابات مجلس براساس نظریه های مشارکت سیاسی و با استفاده از SPSS و آزمون تی مستقل بررسی می شود. تحلیل آمارهای انتخابات مجلس و تاثیر آن بر یکپارچگی ملی از طریق SPSS جنبه نوآورانه در این مقاله دارد چراکه تجزیه و تحلیل مشابهی تاکنون انجام نشده است. بر اساس آمارهای موجود، مردمان منطقه آذربایجان (استان های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل و زنجان)، مشارکت بالایی در 10 دوره انتخابات مجلس از خود بروز داده و با مشارکتی فعال در عمل، همبستگی خود را با ملت ایران نشان داده اند و خود را جزو لاینفک ملت ایران می دانند.

نظریه پردازان علوم سیاسی و روابط بین الملل در سال های پایانی قرن بیستم با هدف رفع نقاط ضعف نظریه های واقعگرا و آرمانگرا، خواهان توجه به عناصر فرهنگی و هویتی برای بررسی و تحلیل رفتار بازیگران عرصه سیاست شدند. در این چارچوب، نظریه پردازان سازه انگار روی هویت، عناصر شکل دهنده آن، چگونگی ایجاد و تاثیر آن بر رفتار بازیگران تمرکز کردند. با توجه به این دیدگاه، مقاله حاضر به دنبال بررسی رفتار نخبگان سیاسی دولت- کشور قرقیزستان در دوران پس از استقلال این کشور می باشد. با پذیرش این دیدگاه، در این مقاله بررسی خواهیم کرد که دولت قرقیزستان که برای نخستین بار در تاریخ، به عنوان یک موجودیت ملی مستقل مطرح شده بود، چه انتخاب هایی را برای تعریف هویت ملی خود پیش رو داشت و چرا یکی از آن ها را برگزید. در این مسیر سه آبشخور اصلی شکل دهنده هویت قرقیزها شامل پیوندهای قبیله ای و تاریخ اسطوره ای پیش از اسلام؛ اسلام و در نهایت نقش عامل اسلاو از دوران تزاری تا شوروی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در نهایت، با بررسی هر سه مورد این نتیجه به دست می آید که دولت قرقیزستان با توجه به میراث به جا مانده از شوروی و اوضاع منطقه و جهان و البته روحیات رهبران خود، اسطوره های کهن قرقیز را به عنوان سنگ بنای هویت جدید ملت خود برگزیده و از میان این اسطوره ها حماسه مناس را به عنوان نماد یک قرقیز مورد تبلیغ قرار داده است.

هدف این مطالعه، تعیین سطح و نگرش دینی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت در نیم سال دوم تحصیلی 95-1394 بر حسب، جنسیت، سن، تاهل، مقطع و دانشکده است. در این طرح، نگرش دینی دانشجویان بر پایه مدل گلاک و استارک (1965) و در چهار بعد (مولفه) اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی مورد سنجه قرار گرفته است. در این پژوهش، از روش مطالعه میدانی از نوع توصیفی استفاده شده و جامعه آماری آن، دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت بوده اند که با توجه به روش نمونه گیری طبقه ای و با استفاده از فرمول کوکران 307 نفر به عنوان نمونه مشارکت کردند. به منظور گردآوری اطلاعات، از پرسشنامه ای مشتمل بر 22 سوال که روایی و پایایی آن تایید شده و نمرات نگرشی و بر اساس 0 تا 4 تنظیم شده بود، مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاکی از آنست که میانگین نمره نگرش دینی در بعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی بترتیب برابر با 4/17، 2/19، 6/15، 6/11 است. همچنین یافته ها نشان می دهد که اختلاف معناداری بین سطح نگرش دانشجویان دختر و پسر وجود دارد. ضمن آنکه بین میانگین سطح دینداری دانشجویان بر اساس وضعیت تاهل، مقطع، سن و دانشکده نیز اختلاف معنادار است. میزان نمرات کل دانشجویان از نگرش مثبت آن ها (میانگین 8/63) نسبت به مسائل متنوع دینی حکایت دارد.

قرن بیستم با حوادث اجتماعی بزرگی همچون جنبش ها و انقلابات اجتماعی همراه بوده است. در پس این تحولات، تحولاتی در لایه های مختلف اجتماعی بوجود آمد که تغییر موقعیت اجتماعی جوانان از جمله آن ها بود. جمهوری اسلامی ایران نیز تحت تاثیر این تحولات قرار گرفت. با گذشت کمتر از یک دهه از انقلاب اسلامی و پس از آن بسیاری از مفاهیم و روابط نیازمند بازتعریفی مجدد شدند که می توان به روابط خانواده، دین و دولت اشاره کرد. این سه نهاد تاثیرگذار بر تحولات سیاسی - اجتماعی ایران می توانند سه نوع رابطه تزاحمی، تابعی و تعاملی با همدیگر داشته باشند. هدف نوشتار حاضر بررسی روابط سه نهاد مزبور در ایران و تاثیر آن بر شکاف بین نسل ها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی است. نتیجه حاصله بیانگر وقوع شکاف نسلی در رابطه تزاحمی و تابعی و مدیریت و کنترل شکاف نسلی در رابطه تعاملی این سه نهاد با یکدیگر می باشد.

این مقاله به بررسی روابط دو کشور ایران و آلمان در عصر پهلوی (1304 تا 1357) می پردازد. بطور کلی بعد از روی کارآمدن رضاشاه و در نتیجه اتخاذ سیاست گرایش به نیروی سوم در مقابل دو قدرت روس و انگلیس و نیز اجرای برنامه نوسازی از سوی رضاشاه و همچنین مساله بازسازی خرابی های ناشی از جنگ جهانی اول در آلمان، روابط دو کشور در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی گسترش یافت و با فراز و نشیب هایی تا پایان سلطنت محمدرضا شاه ادامه یافت. در این مقاله، ابتدا خلاصه ای از روابط ایران و آلمان تا قبل از به قدرت رسیدن رضاشاه بیان می شود و سپس این روابط در دوره رضاشاه و در دو مقطع 1304 تا 1312(دوره جمهوری وایمار) و 1313 تا 1318(دوره حکومت نازی) مورد بررسی قرار می گیرد. بخش بعدی مقاله مربوط است به روابط دو کشور در دوران جنگ جهانی دوم، که در نهایت قطع روابط را در پی داشت. در ادامه مقاله نیز روابط ایران و آلمان فدرال (که بعد از جنگ جهانی دوم تاسیس شده بود) در دوره محمدرضاشاه مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش پایانی نیز، جمع بندی ای از مقاله ارائه می گردد. لازم به ذکر است که در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

هویت افراد به واسطه ارتباطات شکل گرفته و پایدار می ماند. بنابراین کنشگران امنیت هستی شناسانه خود را از طریق تثبیت روابط با دیگران تاثیرگذار شکل می دهند. هنگامی که کنشگر نسبت به هویت خود احساس تهدید نماید، ناگزیر از داشتن واکنشی که اغلب خشونت آمیز است، خواهد بود. در این مقاله فرض بر این است که در شرایط عقیم ماندن فرایند شناسایی حداکثری و اقدام به واکنش خشونت آمیز کنشگران، این امنیت انسانی در مفهوم موسعی که باری بوزان در نظر دارد، مورد تهدید واقع می شود. به عبارت دیگر در این تعامل، ابتدا امنیت فردی مورد تهدید و خشونت  قرار گرفته و درصورت بسط دامنه این مبارزه برای کسب دوباره محیط امن، این تهدیدات به جامعه و دولت نیز تسری می یابد. به منظور عملیاتی ساختن این ادعا، مقاله حاضر با استناد به مدل نظری «فرایند شناسایی حداکثری»، به بررسی تهدیدات علیه «امنیت شخصی» همچون بردگی جنسی، قاچاق موادمخدر، قاچاق زنان و کودکان که از جمله اقدامات گروه خشونت ورزی نظیرداعش است، می پردازد.

تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی هر کشور در بستر جغرافیا، دین، فرهنگ و اقتصاد آن کشور شکل می گیرد. قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال 1174 تا 1304 بر ایران به مدت صد و سی سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان قاجار است. وی تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه قاجار بود که در سال 1304 برکنار شد و رضا شاه پهلوی جای او را گرفت. نیشابور در این دوره تحولات و وضعیت نابسامانی داشت که در این مقاله سعی شده بر اساس اسناد، مدارک و منابع مکتوب و همچنین سفرنامه های تاریخی، وقایع و تحولات مرتبط با آن بررسی شود.

حکمرانی خوب به عنوان یک نظریه مبتنی بر اهدافی چون کاهش فقر و فساد، بهبود کیفیت معاش، افزایش مشارکت شهروندان، ایجاد فرصت ها و امکان برابر برای شهروندان، ایجاد امنیت، برابری و پایداری در جامعه می باشد که در یک حکومت مطلوب مد نظر قرار می گیرد. در سنجش دستیابی به این اهداف، شاخص های همچون حاکمیت قانون، مسوولیت پذیری، مشارکت مردمی، عدالت فراگیر و شفافیت مطرح بوده که بر اساس آن ها می توان تحقق یک حکمرانی خوب در جامعه چون ایران را مورد بررسی قرار داد. در قانون اساسی ج. ا. ایران به عنوان بالاترین مرجع حقوقی، اصول مختلفی وجود دارند که در هماهنگی با اهداف حکمرانی مطلوب قرار داشته و با شاخص های آن قابل انطباق می باشند که این مهم نشانگر وجود پایه های حقوقی مناسب آن است و لیکن در اجرا به جهت وجود برخی برداشت های خاص به خصوص در زمینه مشروعیت و نیز برخی اصول قانون اساسی در زمینه تطبیق عملی، چالش هایی وجود دارد که تحقق یک حکمرانی خوب به معنای کلاسیک آن در ایران آن چنانکه در این نوشتار توصیفی تحلیلی به رشته تحریر درآمده دچار مشکل می باشد.